ความรู้เกี่ยวกับ พันธะ(Bandha)กับการฝึกโยคะ

ความรู้เกี่ยวกับ พันธะ(bandha)กับการฝึกโยคะ

               พันธะ (bandha ซึ่งโดยสากลแล้วคำนี้จะออกเสียงว่า "บานดะ") มีบทบาทสำคัญในกระบวนการชำระล้างของโยคะ ผมได้อธิบายแล้วว่าปราณยามช่วยลดของเสียในร่างกายโดยการควบคุมอัคนีหรือไฟแห่งชีวิตได้อย่างไร พันธะคือเครื่องมือที่จะช่วยเน้นหนักกระบวนการดังกล่าว คัมภีร์เก่าแก่บอกเราว่าการใช้พันธะจะช่วยนำอัคนีไปยังบริเวณที่ของเสียสะสมอยู่ ของเสียเหล่านี้จะขัดขวางการเคลื่อนของพลังในร่างกาย พันธะจะช่วยขยายผลของไฟในการชำระล้าง คำว่า พันธะ หมายถึง “ประสานหรือผูกเข้าด้วยกันหรือใกล้ชิดกัน” เมื่อนำมาใช้ในโยคะ คำว่า พันธะ ยังหมายถึง “การปิด” อีกด้วยเวลาที่เราฝึกพันธะเราปิดพื้นที่บางส่วนของลำตัวด้วยวิธีการบางอย่าง

               พันธะที่สำคัญที่สุด 3 อย่างได้แก่ ชาลันธรพันธะ (jalandhara bandha) อุททียานพันธะ (uddiyana bandha) และมูลพันธะ (mula bandha)  ชาลันธรพันธะใช้คอและกระดูกสันหลังส่วนบนและทำให้กระดูกสันหลังทั้งหมดเหยียดตรง อุททียานพันธะมุ่งไปที่บริเวณระหว่างกระบังลม และฐานของกระดูกเชิงกราน  ส่วนมูลพันธะที่ใช้บริเวณระหว่างสะดือและฐานของกระดูกเชิงกราน

วิธีฝึกพันธะ

               การเรียนรู้เกี่ยวกับพันธะคุณจะต้องเรียนกับครู ซึ่งเป็นวิธีเดียวที่จะเรียนรู้เทคนิคเหล่านี้ได้อย่างปลอดภัย ในการเรียนรู้วิธีการเกี่ยวกับพันธะคุณควรจะเริ่มจากชาลันธรพันธะเสมอ คุณควรจะฝึกพันธะแบบนี้จนชำนาญก่อน จึงจะเรียนรู้พันธะอีก 2 อย่าง

ชาลันธรพันธะ(Jalandhara bandhaซึ่งโดยสากลแล้วคำนี้จะออกเสียงว่า"จาลันทะระ บานดะ")

               ภาพที่ 1 แสดงให้เห็นถึงตำแหน่งของพันธะทั้งสามที่กล่าวถึงในที่นี้ เวลาเริ่มฝึกชาลันธรพันธะ ให้เรายกกระดูกสันหลังให้ตรง จากนั้นรั้งศรีษะไปด้านหลังเล็กน้อย ยืดคอให้ตรงและก้มคางลง ตราบใดที่คางยังก้มลงและหลังตรงเราก็อยู่ในชาลันธรพันธะ พันธะนี้สามารถฝึกได้ในอาสนะหลายอาสนะแม้จะไม่ใช่ทุกอาสนะ

ภาพที่ 1: ตำแหน่งของลาลันธรพันธะ อุททียานพันธะ และมูลพันธะ

อุททียานพันธะ(Uddiyana bandhaซึ่งโดยสากลแล้วคำนี้จะออกเสียงว่า"อูดิยานะ บานดะ")

               คุณต้องแน่ใจและสามารถฝึกชาลันธรพันธะจนชำนาญก่อน จึงจะทดลองฝึกอุททียานพันธะ ในพันธะแบบนี้กระบังลมและท้องส่วนล่างจะถูกยกขึ้น ในขณะที่เริ่มหายใจออกให้หดท้องเข้ามา เมื่อหายใจออกจนสุดแล้วท้องควรหดเข้าไปเต็มที่ จากนั้นแขม่วท้องขึ้นและหดเข้าไปหากระดูกสันหลัง การหดท้องในลักษณะนี้จะทำให้กระบังลมยกขึ้น เมื่อฝึกพันธะนี้จนชำนาญแล้ว สะดือจะเคลื่อนเข้าหากระดูกสันหลัง ทวารหนักและกล้ามเนื้อหลังจะหดตัว เวลาที่ฝึกพันธะนี้อย่างสมบูรณ์ บริเวณท้องทั้งหมดจะกลวง
 

                                ภาพที่ 2 : ท่าอาสนะง่าย ๆ ที่ใช้ฝึกพันธะ  ได้แก่  (1) ตฑากะมุทรา  และ

(2)  อโธมุขะศวานาสนะ  หลังจากสามารถฝึกพันธะในท่าทั้งสองนี้ได้จน

ชำนาญแล้ว จึงค่อยคิดที่จะฝึกพันธะในท่ามหามุทรา – mahamudra (3)

               ในการฝึกพันธะนี้ สิ่งสำคัญอย่างยิ่งก็คือการหดและคลายท้องจะต้องทำอย่างช้า ๆ อย่างเช่น ถ้าคุณกลั้นหายใจหลังจากหายใจออกไปเวลา 10 วินาที คุณควรใช้เวลาอย่างน้อย 2 วินาทีในการคลายกล้ามเนื้อท้อง ถ้าท้องไม่ผ่อนคลายเต็มที่จริง ๆ หลังจากทำอุททียานพันธะการหายใจ เข้าครั้งต่อไปจะถูกจำกัด และคุณจะเกิดอาการสำลัก คุณจะรู้สึกถึงอุททียานพันธะได้ง่ายในอาสนะง่าย ๆ บางท่า เช่น ท่าตฑากระมุทรา (tadaka mudra) และท่าอโธมุขะศวานาสนะ (adhomukha svanasana) (ดูภาพที่ 2)

มูลพันธะ (Mula bandha ซึ่งโดยสากลแล้วคำนี้จะออกเสียงว่า"มูลา บานดะ")

               มูลพันธะเป็นการฝึกต่อเนื่องจากอุททียานพันธะ โดยผ่อนคลายทองส่วนบนและกระบังลม แต่ท้องส่วนล่างยังหดอยู่ พูดอีกอย่างคือบริเวณใต้สะดือยังคงหดอยู่ ในขณะที่บริเวณเหนือสะดือผ่อนคลาย เราเคลื่อนจากอุททียานพันธะ โดยการกลั้นหายใจหลังหายใจออกในขณะที่ฝึกพันธะทั้งสองแบบ และเราสามารถค้างอยู่ในมูลพันธะระหว่างการหายใจเข้าครั้งต่อไปได้

พันธะและอาสนะ

               เราควรจะเริ่มฝึกพันธะในท่าอาสนะง่าย ๆ เพื่อว่าร่างกายจะได้คุ้นเคยกับมัน ภาพที่ 2 แสดงให้เห็นถึงอาสนะเหล่านี้ ท่าที่ง่ายที่สุดคือนอนหงาย และยกแขนวางบนพื้นเหนือศรีษะ (1) เราสามารถฝึกอุททียานพันธะในท่านี้ได้ ท่านี้เรียกว่า ตฑากะมุทรา คำว่า ตฑากะ หมายถึง สระน้ำขนาดใหญ่บนพื้นโบสถ์ในอินเดีย การทำให้ท้องกลวงในท่านี้ทำให้เรานึกถึงสระน้ำเหล่านี้ ท่าง่าย ๆ อีกท่าหนึ่งในการฝึกพันธะคือ ท่าอโธมุขะศวานาสนะ หรือท่าสุนัขคว่ำหน้า (2) คนที่สามารถฝึกพันธะได้อย่างสบายในท่าเหล่านี้ แล้วจึงพร้อมที่จะลงฝึกในท่านั่ง เช่น ท่ามหามุทรา (3) ได้มหามุทราหรือมุทราที่ยิ่งใหญ่ ที่มีชื่อเรียกเช่นนี้เพราะท่านี้เป็นท่าที่ใช้พันธะทั้งสามแบบ ตำแหน่งของส้นเท้าที่ก้นกบจะช่วยเริมมูลพันธะได้

            นอกจากนี้เรายังสามารถฝึกพันธะในท่ากลับหัวได้ เช่น ท่ายืนด้วยศรีษะ ยกเว้นชาลันธรพันธะ เราสามารถฝึกพันธะในท่านี้ได้ง่าย เนื่องจากการดันของเสียขึ้นมาพบกับเปลวไฟ (ในอุททียาพันธะ) และถูกกักไว้ที่นั่น (ด้วยมูลพันธะ) จะได้รับการเกื้อหนุนจากกลไกในร่างกายในท่วงท่านี้ ในท่ากลับหัวทั้งหมด ของเสียจะถูกยกให้มาตั้งอยู่เหนือเปลวไฟไฟจะลุกขึ้นไปเผาไหม้ของเสียที่อยู่ข้างบน ในขณะที่ของเสียจะเคลื่อนลงมาหาเปลวไฟ

            ถ้าเราสามารถหายใจได้อย่างคล่องแคล่วในท่ายืนด้วยไหล่ ท่านี้ก็จะดีมากในการฝึกพันธะ เพราะฉะนั้น อาสนะที่ดีที่สุดสำหรับฝึกพันธะ ได้แก่ ท่ากลับหัวบางท่า และท่านอนหงายหรือท่านั่งหลังตรงทั้งหมด การฝึกพันธะจะยากมากหรือเป็นไปไม่ได้ในท่าอย่างเช่นท่าแอ่นหลังและท่าบิดตัว ดังนั้นจึงควรหลีกเลี่ยงการฝึกพันธะในท่าเหล่านี้

               คำเตือน : ไม่ควรฝึกพันธะตลอดช่วงที่ฝึกอาสนะ เช่นเดียวกับเทคนิโยคะอื่น ๆ การฝึกพันธะควรจะฝึกฝนอย่างมีศิลปะและไม่ควรฝึกอย่างหักโหม การช่วยเหลือจากครูเป็นสิ่งจำเป็น

พันธะและปราณยาม

               เราควรจะฝึกพันธะทั้งสามแบบได้ย่างสบาย ๆ ในท่าอาสนะที่กล่าวมาแล้วข้างต้นก่อน จึงจะถือว่าเราก้าวหน้าพอที่จะเริ่มฝึกพันธะในการฝึกปราณยาม เรามาลองพิจารณาว่าพันธะจะช่วยให้ทำปราณยามมีผลในชำระล้างได้มากขึ้นได้อย่างไร ชาลันธรพันธะทำให้ลำตัวของเราอยู่ในตำแหน่งที่กระดูกสันหลังตั้งตรง การอยู่ในลักษณะนี้ทำให้ปราณนำพาเปรวไฟไปยังของเสียซึ่งควรจะถูกเผาไหม้ได้ง่ายขึ้น จากนั้นอุททียานพันธะจะดันของเสียขึ้นไปยังเปลวไฟ ส่วนมูลพันธะช่วยให้ของเสียค้างอยู่ที่นั่นนานพอที่มันจะถูกเผาไหม้ได้

               พันธะทั้งสามแบบสามารถฝึกได้ทั้งในระหว่างที่ฝึกอาสนะและปราณยาม ในขั้นสุดท้ายเราสามารถฝึกชาลันธรพันธะตลอดตั้งแต่การหายใจเข้า หายใจออกและกลั้นหายใจ อุททียานพันธะจะฝึกได้เฉพาะระหว่างที่กลั้นหายใจหลังจากหายใจออกเท่านั้น ส่วนมูลพันธะสามารถฝึกได้ตลอดช่วงของการฝึกปราณยามเช่นเดียวกับชาลันธรพันธะ

               เนื่องจากอุททียานพันธะจะฝึกเฉพาะในช่วงที่กลั้นหายใจหลังจากหายใจออกเท่านั้น เพราะฉะนั้น สิ่งสำคัญที่สุดอย่างหนึ่งสำคัญคนที่ต้องฝึกพันธะนี้คือ คุณจะต้องสามารถกลั้นหายใจหลังจากหายใจออกได้ เป็นเวลานานโดยไม่ลดทอนคุณภาพของการหายใจเข้าหรือหายใจออกถ้าคุณไม่สามารถทำเช่นนี้ได้คุณก็ไม่ควรคิดถึงการฝึกพันธะนี้ ถ้าคุณต้องการฝึกชาลันธรพันธะ คุณต้องแน่ใจว่าไม่มีอาการตึงที่คอหรือหลังเพื่อที่คุณจะสามารถทำให้กระดูกสันหลังตรงได้โดยไม่มีปัญหาใด ๆ ในขณะที่ก้มคางลงมา ถ้าคุณพยายามดึงคางลงโดยที่คอของคุณตึง จะทำให้อาการตึงมากขึ้นและจะทำให้เกิดอาการปวด การฝึกพันธะร่วมกับกบาลภาตีและภัสตริกะปราณยามจะทำได้เฉพาะกับชาลันธรพันธะเท่านั้น คุณไม่ควรฝึกพันธะในศีตลีปราณยาม เพราะการฝึกศีตลีปราณยามศรีษะจะเคลื่อนไหวขึ้นลง

               ถ้าต้องการจะฝึกพันธะในระหว่างการฝึกปราณยาม ก่อนอื่นเราจะต้องฝึกการใช้สัดส่วนลมหายใจให้ได้ก่อน คือหายใจเข้า หายใจออกและกลั้นหายใจได้อย่างสบาย ๆ เป็นจำนวน 12 รอบของการหายใจโดยยังไม่ฝึกพันธะ จากนั้นจึงค่อยเริ่มฝึกพันธะได้ เช่นเดียวกับการฝึกอาสนะประจำวัน เราใช้หลักการวิญญาสะกรมะค่อย ๆ ไปสู่การฝึกพันธะซึ่งเป็นการฝึกที่ค่อนข้างยากทีละขั้นจากนั้นค่อย ๆ ลดลงอย่างช้า ๆ และจบการฝึกปราณยามด้วยการหายใจแบบง่าย ๆ เราเน้นการฝึกของเราจนกระทั้งก้าวหน้าไปทีละขั้น ฝึกฝนด้วยความอดทนโดยไม่มีการบังคับร่างกายและลมหายใจ

ข้อมูลจากหนังสือ "หัวใจแห่งโยคะ ท่วงท่าและมรรคาแห่งโยคะ" หนังสือแปลของ อาจารย์ธีรเดช อุทัยวิทยารัตน์ 


ขอพลังแห่งโยคะ ความรักและศรัทธาจงอยู่กับทุกๆคนตลอดไป บุญรักษา พระคุ้มครอง

นมัสเต,

จิมมี่โยคะ